نام‌‌هایی که سوژه می‌شوند// تبعات ناخواسته نامگذاری؛ از تلویزیون تا جامعه

مهدی جابری/  شما کلاهبردار و بزهکار نیستید اما ممکن است نام شما برای برخی افراد جامعه یادآور شخصیت‌های بزهکار باشد! شما فرد دانایی هستید اما احتمال دارد که نام شما تداعی‌کننده نادانی باشد؛ شما فرد بسیار با احساس، دل‌نازک، مهربان و ناجی دیگران هستید اما شاید نامتان یادآور قتل و خشونت و جنایت باشد!

سال‌های سال است که بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی، محلی برای قضاوت‌های غیرمستقیم نسبت به برخی نام‌ها و اسامی شده است. البته این قضاوت‌های غیرمستقیم، بازتاب و تاثیر مستقیم در جامعه داشته و دارد و به مرور زمان نگاه مردم را به این اسامی و نام‌ها شکل می‌بخشد.

بقال‌ها و فروشندگانی که به سبک سنتی فعالیت می‌کنند معمولا در کارهای تلویزیونی یک گروه اسمی خاص دارند؛ افراد کلاهبردار، بزهکار، سارق و قاتل هم نام‌های مشخصی در این محصولات دارند و برخی نام‌ها نیز در انحصار افراد خوب و درستکار و مهربان و ناجی است!
شاید برای شما هم پیش آمده است که هنگام خرید یا تفریح، در محل زندگی، سینما یا محل تحصیل‌تان با شنیدن نامتان به شما گفته باشند که آیا شغلتان فلان است؟ شما معلم هستید؟ احیانا شما پزشک یا مهندس نیستید؟ و برعکس، شاید هم گاهی برخی مردم و یا کودکان با شنیدن نامتان از شما ترسیده‌اند یا فاصله گرفته‌اند! یا شاید هم احساس خیلی خوبی به آنها دست داده است.

بخشی از این واکنش‌‌ها ریشه در محصولات تلویزیونی دارد؛ نام فلان شخصیت‌های تلویزیونی و حتی نوع پوشش آنها که معمولا روال مشخص و خاصی در شبکه‌های تلویزیونی دارد، موجب شکل‌گیری قضاوت‌های نادرست و بی‌اساس در جامعه و دنیای واقعی می‌شود؛ به عبارت دیگر شما کلاهبردار و بزهکار نیستید اما ممکن است نام شما برای برخی افراد جامعه یادآور شخصیت‌های بزهکار باشد! شما فرد دانایی هستید اما احتمال دارد که نام شما تداعی‌کننده نادانی باشد! شما فرد بسیار با احساس، دل‌نازک، مهربان و ناجی دیگران هستید اما شاید نامتان یادآور قتل و خشونت و جنایت باشد! بخشی از این معضل، به خاطر اصرار تولیدکنندگان محصولات تلویزیونی و مدیران شبکه‌های تلویزیونی بر "تکرار" و ادامه روند نادرستی باشد که از سال‌ها قبل آغاز شده است.

احساس بد افراد به نامشان
در این باره دکتر ابهری عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: "اسم به عنوان نخستین تابلوی شناسایی و برقراری ارتباط با افراد است. نام هر فرد قبل از هر چیز برای خودش محترم و ارزشمند است و نباید به بهانه‌های مختلف، یک نام خاص را سوژه کنیم و بر آن انگ بزنیم. متاسفانه در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی، نام افراد کلاهبردار، قاتل، سارق و غیرعادی را از یک گروه اسمی خاص انتخاب می‌کنند و افراد خوب هم نام‌های مشخص و ثابتی دارند. چنین رویه‌ای موجب می‌شود که نگاه جامعه به مرور زمان نسبت به یک یا چند نام تغییر می‌کند و در کلاس درس، محل کار و محل تحصیل، به افرادی که فلان نام را دارند طور دیگری نگاه می‌شود."

این رفتار شناس همچنین به احساس بد و منفی برخی افراد نسبت به نامشان اشاره می‌کند: "من افرادی را می‌شناسم که به خاطر نامشان احساس خوبی ندارند چراکه گاهی در جامعه ما با نام این افراد ضرب‌المثل‌ها و عبارت‌هایی ساخته می‌شود که از اساس نادرست و مصداق توهین است. حقیقت این است که رفتار و فرهنگ نادرست برخی از مردم، تاثیرات مخربی در زندگی دیگران دارد و آینده آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در علوم مختلف نیز هنوز کسی به این نتیجه قطعی نرسیده است که افرادی که دارای نام خاصی هستند، لزوما مشکل دارند یا شرور و نادان هستند اما آنچه ثابت شده این است که وقتی رسانه‌ها بویژه شبکه‌‌های تلویزیونی نام‌های مشخصی را برای افراد شرور و منفی انتخاب می‌کنند، تاثیرات آن به مرور در جامعه مشاهده خواهد شد؛ به طوری که هم مردم نسبت به فلان نام نگاه منفی پیدا می‌کنند و هم اینکه افرادی که آن نام را دارند، ناخودآگاه احساس می‌کنند که در گروه بزهکاران یا شخصیت‌های منفی هستند."
به گفته وی اگر نگاهی به صفحات حوادث رسانه‌ها در دنیای واقعی بیندازید، متوجه خواهید شد که افراد سارق، قاتل، کلاهبردار و از این دست، دارای نام‌های مختلف و متنوعی هستند و لزوما یک گروه اسمی مشخص ندارند.

در برنامه های تلویزیونی، بزهکاری یا سلامت افراد ممکن است ارتباطی با نام های برگزیده شده برای آنها نداشته باشد اما وقتی در این نوع محصولات به‌اصطلاح فرهنگی بعضی از اسامی برای شخصیت‌های خوب و درستکار انتخاب می‌شود اینگونه به کودکان و نوجوانان و حتی جوانان تلقین می‌شود که هر کس در جامعه این نام‌ها را داشته باشد، قطعا آدم درستکاری و قابل اعتمادی است؛ و بر عکس، وقتی در محصولات رسانه ملی، گروهی از نام‌ها برای افراد به‌اصطلاح نادرست و دارای شخصیت منفی انتخاب می‌شود چنین برداشت می‌شود که اینگونه نام‌ها در جامعه و دنیای واقعی در انحصار شخصیت‌های منفی است و همین موضوع گاهی دست‌مایه‌ای برای تمسخر افراد نیز می‌شود.

استاد دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: "متاسفانه مطابق بررسی‌ها ما، پسران و آقایانی که دارای یک نام بسیار زیبای دینی هستند، به خاطر حرف‌های برخی افراد دچار انزوا یا خودانزوایی می‌شوند و حتی تلاش می‌کنند نام دیگری هرچند به عنوان مستعار برای خود انتخاب کنند. پیشنهاد ما از نگاه رفتارشناسی این است که مدیران و دست‌اندرکارانِ تولید محصولات تلویزیونی، روش خود را در انتخاب نام برای شخصیت‌های محصولات خود به کلی تغییر دهند و البته درصدد جبران خسارت‌های وارد شده به برخی نام‌ها در سال‌‌های گذشته باشند."

یک مثال؛ نام ستایش
محصولات تلویزیونی، تاثیرات دیگری نیز در زمینه نام‌ها و اسامی دارند؛ به طور مثال با آغاز سریال “ستایش” آمار افرادی که این نام را برای دختران خود انتخاب کردند ناگهان افزایش یافت. مطابق اطلاعات سایت سازمان ثبت احوال، این نام تا 10 سال قبل حتی در ردیف 50 نام پرطرفدار هم نبوده است اما با نمایش این سریال آمار متقاضیان آن ناگهان به 31 هزار و 356 نفر در سال می‌رسد و به رتبه‌ سوم نام‌های پرطرفدار صعود می‌کند و هرچند اکنون آن روند جهشی متوقف شده، اما این نام همچنان با حدود 9 هزار نفر متقاضی در سال، در رتبه هشتم اسامی پرطرفدار کشور قرار دارد.
ما در این نوشتار قصد جسارت به انتخاب نام توسط مردم نداریم بلکه منظورمان میزان تاثیرگذاری و نفوذ تلویزیون است؛ تاثیری که تا سال‌های سال در جامعه باقی می‌ماند. به عبارت دیگر می‌خواهیم بگوییم که وقتی تلویزیون تا این حد در جامعه تاثیرگذار است، بنابراین باید مراقب تاثیرات منفی نیز باشد؛ چراکه با انتخاب نام‌های خاص برای شخصیت‌های بزهکار یا منفی، قطعا جامعه نسبت به این نام‌ها در دنیای واقعی موضع‌گیری منفی و نادرست خواهد داشت و این مصداق توهین به افرادی است که آن نام‌ها را یک عمر همراه خود دارند.